معرفی انواع فرش ایرانی

ایران از دیرباز مهد تمدن و محل سکونت اقوام اصیل و مختلفی بوده است. این تمدن دیرینه باعث شده است که انواع مختلفی از هنرهای اصیل از دیرباز تا به امروز در این سرزمین پهناور شکل بگیرند. هنرهایی که چشم جهانیان را به خود خیره می‌کنند و یکی از مشهورترین آن‌ها فرش ایرانی است. انواع فرش ایرانی در تمامی دنیا از شهرت بسیار زیادی برخوردار هستند و از ارزشمندترین کالاهای ایرانی در گذر زمان محسوب می‌شده‌اند. در این مطلب و مطالب بعدی قصد داریم انواع فرش ایرانی را به شما معرفی کنیم تا با این هنر ارزشمند آشنایی بیشتری پیدا کنید.

فرش افشار

فرش افشار یکی از انواع فرش ایرانی است که توسط عشایر و روستاییان ساکن در شهرهای شیراز، کرمان و یزد در جنوب شرقی ایران بافته می‌شود. سایر نواحی ایران و همچنین کشورهایی نظیر هند، چین و پاکستان از سبک افشار (همچون اکثر سبک‌های پارسی) تقلید می‌کنند.

این فرش‌ها، همانند اکثر فرش‌های کوچ‌نشینان عموما دارای اندازه‌ای کوچک هستند. فرش‌های افشار دارای سبک و رنگ مشابه با فرش‌های قفقازی هستند و الگوهای به کاررفته در آن‌ها، معمولا الگوهای پایه هندسی است.

برخی طرح‌های رایج شامل چندین ترنج‌ متصل به شکل لوزی، ترنج‌های تکی به شکل لوزی، شش ضلعی یا هشت ضلعی یا ترنج شش ضلعی بزرگ (که اغلب کل زمینه را پوشش می‌دهد) می‌باشند.

موتیف‌‌های گل رز، بوته‌ها و شبه¬-مرغ (به فارسی افشار مرغی) نیز معمول است. رنگ‌ها اغلب قرمز تیره، قهوه‌ای مایل به قرمز، قهوه‌ای، بنفش، آبی تیره، نارنجی مایل به قرمز و زرشکی هستند، برای ایجاد کنتراست نیز از سفید، عاجی و زرد استفاده می‌شود.

فرش اردبیل

فرش اردبیل یکی دیگر از انواع فرش ایرانی است. موتیف‌‌های بکار رفته در فرش‌های اردبیل مشابه با فرش‌های قفقازی عمدتا الگوی هندسی دارند و بیشتر طرح‌بندی‌ها اغلب ترنج‌ها، ترنج‌های لوزی-شکل متصل چندتایی، شکل‌های هشت ضلعی سراسری هستند.

فرش‌های اردبیل نسبت به فرش‌های قفقازی در حاشیه‌ها موتیف‌های بیشتری دارند. همچنین رنگ‌ها در فرش اردبیل روشن‌تر است. فرش‌های اردبیل تقریبا در همه ابعاد موجود هستند. زمینه فرش‌ها اغلب فیروزه‌ای، بژ مایل به زرد، کرمی، آبی دریا و سبز روشن است.

فرش بیجار

فرش بیجار عمدتا در شهر بیجار و روستاهای اطراف آن بافته می‌شود و یکی از انواع فرش ایرانی به شمار می‌رود. بیجار در استان کردستان در شمال‌غربی ایران واقع است.

فرش‌های بیجار اکثرا به عنوان فرش‌های روستایی‌ در نظر گرفته می‌شوند، زیرا خواه اینکه در خود شهر بیجار و یا در روستاهای اطراف آن بافته شده باشند، آنها اغلب در خانه (و نه کارگاه) بافته می‌شوند. الگوی فرش‌های بیجار ترکیبی از خمیده‌خط‌ و هندسی (عمدتا شامل خمیده‌خط) می‌باشد. رنگ‌های مورد علاقه بافندگان بیجار شامل آبی دریایی، قرمز گیلاسی، قهوه‌ای، آبی روشن، صورتی، زرد، گل اخرایی، نارنجی، بژ و عاجی است. در این نوع فرش عمدتا از گره متقارن (ترکی‌باف) استفاده شده گرچه گره نامتقارن (پارسی‌باف) نیز در آن دیده می‌شود.

فرش فراهان

فرش‌های فراهان قدیمی‌تر در غرب بسیار محبوب هستند. بیشتر فرش‌ها فراهان الگوی هندسی دارند، هرچند برخی فرش‌های خمیده‌خط نیز در فراهان بافته می‌شود. این فرش‌های با کیفیت عمدتا با گره نامتقارن بر پایه پنبه بافته می‌شوند. فرش‌های این منطقه را می‌توان به دو نوع تقسیم کرد. نوع اول بواسطه طرح‌بندی سراسری (معمولا تکرار بینهایت) با موتیف‌‌ها و طرح‌هایی همچون هراتی، گل هنانی، بوته یا مینا-خانی مشخص می‌شود. هراتی (که محبوب‌ترین موتیف است) تنوع زیادی دارد و موتیف‌‌های بوته نیز معمولا در قاب‌های شش ضلعی شکل بافته می‌شوند. نوع دوم معمولا با طرح‌بندی‌ ترنج آن مشخص می‌شود. ترنج‌ها ممکن است شش ضلعی، لوزی یا بیضی شکل با آویزه‌های بزرگ می‌باشند.

فرش‌ اصفهان

فرش اصفهان از گذشته تاکنون در سرتاسر جهان معروف بوده است و یکی از انواع فرش ایرانی است که توجه زیادی به آن می‌شود. از آنجا که اصفهان پایتخت بسیاری از حاکمان از جمله شاه عباس از سلسله صفوی بوده، لذا مساجد، مکان‌ها و سایر بناهای تاریخی بزرگ در اصفهان بویژه در قرن‌های شانزدهم و هفدهم (زمانی که اصفهان مرکز هنر بود) ساخته شده است. این ساختمان‌ها تا حد زیادی بر طرح‌ فرش‌های‌ اصفهان تاثیر گذاشته‌اند.

یک طرح بسیار رایج بر مبنای ترنج دایره‌ای بزرگ است که شبیه به ساخت کاشی‌های (موزائیک) داخلی گنبد مسجد شیخ لطف‌الله می‌باشد. دیگر طراحی‌ها شامل لچک ترنج شاه عباسی، لچک ترنج اسلیمی، درختان و حیوانات، سراسری شاه عباسی، لچک ترنج هندسی و تصاویر افراد و طبیعت (گاهی بر پایه مینیاتورهای شاه عباسی) می‌باشد. در فرش اصفهان از رنگ‌های زیادی استفاده می‌شود؛ به ندرت کمتر از 15 رنگ در آن بکار می‌رود. رنگ‌های مورد استفاده معمولا فیروزه‌ای، آبی دریایی، قرمز، بژ و بژ کمرنگ حاوی خاکستری هستند. زمینه و حاشیه‌ها بطوری قابل مشاهده به دو تا پنج حاشیه کوچک تقسیم می‌شوند.

فرش‌ کاشان

فرش‌های کاشان در کارگاه‌های شهر کاشان و در بخش شمال مرکزی ایران بافته می‌شوند و از انواع فرش ایرانی هستند که دارای شهرت زیادی می‌باشند. سایر نواحی ایران و همچنین کشورهایی نظیر هند، چین و پاکستان از سبک فرش‌های کاشان (همانند اکثر سبک‌های پارسی) تقلید می‌کنند.

یک طرح سنتی قدیمی، شکل لوزی کشیده و ترنج لوب‌دار با آویزه‌های گلدار (معمولا شاه عباسی) است. این طرح یک نوع ترنج شاه عباسی است. کل فرش شامل خود ترنج، لچک‌ها (در مورد لچک-ترنج)، حاشیه‌‌ها و زمینه پر از موتیف‌های شاه عباسی و اسلیمی است. طرح سنتی معمولا ترنج آبی دریایی با لچک‌هایی مشابه و حاشیه در زمینه قرمز یا بالعکس می‌باشد.

فرش کرمان

یکی از انواع فرش ایرانی که تنوع زیادی دارد، فرش کرمان است. فرش‌های کرمان اغلب در شهر کرمان در جنوب‌شرقی ایران و همچنین شهر و روستاهای کوچک اطراف آن بافته می‌شوند. الگوی فرش‌های کرمان اغلب خمیده‌خطی با تصاویر معروف کرمان (که در رده الگوی تصویری قرار دارند) می‌باشد. فرش‌های کرمان در انواع طرح‌های پیچیده از داستان‌های مصور بافته می‌شوند.

طرح‌های مدرن‌تر که عمدتا در قرن نوزدهم برای بازار اروپا توسعه یافته‌اند، لچک ترنج ابوسون یا قرانی با زمینه باز هستند. زمینه باز در واقع مشخصه برجسته و مهم فرش‌های جدید کرمان است. طرح فرش‌های سنتی کرمان شامل لچک ترنج شاه عباسی، گلدار سراسری، بوته سراسری، طرح‌های راه‌راه، باغ قابی، درخت زندگی، محرابی، گلدانی، باغی، شکارگاه، حیوانی و تصاویر معروف بزحمت درست شده با استفاده از موضوعات پارسی و اروپایی می‌باشند. معمولا در یک فرش از 15 تا 30 رنگ استفاده می‌شود.

فرش‌ مشهد

فرش‌های مشهد عمدتا جزو فرش‌های بزرگ هستند. اکثر فرش‌های مشهد با گره نامتقارن (پارسی‌باف) بافته می‌شوند، گرچه میان آنها فرش‌های با گره متقارن (ترکی‌باف) نیز وجود دارد. الگوی فرش‌های مشهد اغلب اوقات خمیده‌خطی است. رایج‌ترین طرح مشهد، لچک ترنج با آویزه‌های بزرگ است. این طرح گاهی مشابه با لچک ترنج شاه عباسی کاشان با ترنج لوزی شکل و زمینه‌ای پر از موتیف‌های شاه عباسی است و گاهی مشابه با طرح لچک ترنج قرانی کرمان با زمینه‌ای ساده است، ولی ترنج‌ها اغلب دایره‌ای‌تر از ترنج‌های کرمان هستند.

فرش جوشقان

فرش جوشقان یکی دیگر از انواع فرش ایرانی است. این فرش‌ها در شهر جوشقان و روستاهای اطراف آن در استان اصفهان، تولید می‌شوند. در بافت فرش‌های جوشقان عمدتاً از تارهای پنبه‌ای و پشمی استفاده می‌شود و گره نامتقارن ایرانی به کار گرفته می‌شود. این فرش‌ها با توجه به کیفیت بالا و تولید محدود، برای سرمایه‌گذاری بسیار مناسب هستند و نسبتاً گران هستند. مواد باکیفیت‌تر گاهی اوقات تحت نام روستاهای مجاور (میمه و میرشکار)، فروخته می‌شوند. فرش‌های جوشقان هم در روستا هم در کارگاه‌ها بافته می‌شوند.

طراحی مخصوص فرش جوشقان شامل نقوش هندسی گل با آرایش الماس است. گاهی اوقات، طرح‌های هندسی مانند درخت بید و گل حنا با آرایش الماس، در بین نقوش گل‌دار مشاهده می‌شوند که در این انواع فرش ایرانی، طراحی بسیار خاصی محسوب می‌شود. این طراحی را می‌توان در سرتاسر فرش، وسط‌ و گوشه‌های فرش، بافت. زمانی که طرحی در وسط و گوشه‌های فرش بافته می‌شود، وسط نیز شامل طرح الماس می‌شود و گوشه‌ها به شکل خطوط مستقیمی با زوایای مثلثی، بافته می‌شوند. وسط و گوشه‌ها، هردو با طرح الماس و آرایش طرح گل، پر می‌شوند. طراحی مینا خانی نیز در فرش‌های جوشقان به‌کاربرده می‌شود. رنگ زمینه فرش‌های جوشقان ممکن است قرمز یا آبی تیره باشد و نقوش طرح اصلی به رنگ آبی تیره، آبی روشن، سفید، سبز، بژ، قرمز و زرد، بافته می‌شوند. حاشیه فرش معمولاً بژ یا آبی‌رنگ است. فرش جوشقان یکی از انواع فرش ایرانی است که شهرت بالایی در جهان دارد.

فرش نائین

یکی دیگر از انواع فرش ایرانی که شهرت زیادی در دنیا دارد، فرش نائین است. شهر نائین در استان مرکزی ایران یعنی اصفهان، قرار دارد. قبل از دهه 1930، ردا یا عبای مردان در این شهر بافته می‌شد، هرچند وقتی عبا از مد افتاد، صنعت فرش جایگزین صنعت عبا بافی شد. فرش‌های نائین با گره فارسی نامتقارن در کارگاه یا در منزل، بافته می‌شوند و در بازارهای شهر مرکزی استان (که آن نیز اصفهان نام دارد) فروخته می‌شوند. اگرچه اکثر فرش‌های نائین از پشم یا ترکیب پشم با نقوش براق ابریشمی، استفاده می‌کنند اما فرش‌های تمام ابریشمی نیز بافته می‌شوند.

تاروپود فرش‌های نائین ممکن است پنبه یا ابریشم باشد. فرش‌های نائین در سرتاسر جهان، به خاطر بافت فاخر و طرح‌های پوشیده از خطوط منحنی، معروف هستند. آن‌ها در طراحی و ساختار، مشابه با فرش‌های اصفهان هستند. یک تفاوت اصلی این است که نقوش حیوان بیشتر مخصوصاً پرنده در زمینه فرش‌های نائین به‌کاربرده می‌شوند. یک خصوصیت برجسته که فرش‌های نائین را از دیگر سبک‌ها متمایز می‌کند استفاده از نقوش اسلامی است. طراحی عادی شامل مدال ستاره، شاه‌عباسی و مدال ستاره در حاشیه، سرتاسر شاه‌عباسی، مینا خانی و قاب (اغلب قاب‌های منحنی) است. معمولاً نقوش گل (عمدتاً شاه‌عباسی) و نقوش حیوان (اغلب پرنده) را درون قاب‌ها و قسمت‌های مینا خانی می‌توان دید. طرح شاه‌عباسی، بیشتر در حاشیه‌ها به‌کاربرده می‌شود.

در طراحی شاه‌عباسی و اسلامی (نقش مدال در گوشه‌ها)، مدال اغلب گرد بوده و توسط 16 شاه‌عباسی طوری احاطه می‌شود که مدال مشابه با مرکز یک گل بزرگ شود و طرح‌های اصلی شاه‌عباسی در اطراف آن، گلبرگ‌ها محسوب می‌شوند. آویزهای متصل به بالا و انتهای مدال، بزرگ و بسیار مشهود می‌باشند.

زمینه فرش توسط طرح اصلی شاه‌عباسی و طرح اسلامی، پر می‌شود. هر گوشه، یک‌چهارم مدال گرد است و حاشیه با طرح شاه‌عباسی، پر می‌شود.

یک خصوصیت برجسته در فرش‌های شاه‌عباسی، سری رنگ محدود اما زیبای آن‌ها است. رنگ‌های به‌کاررفته در فرش‌های نائین معمولاً به‌جای اینکه روشن باشند، مات هستند. سفید، عاجی، بژ، زرد نخودی، خاکستری روشن، آبی روشن، فیروزه‌ای، سرمه‌ای، قهوه‌ای روشن، شتری و رنگ بورگوندی، اغلب بیشتر از همه به‌ کاربرده می‌شوند بژ و سرمه‌ای، رنگ‌های اصلی زمینه را تشکیل می‌دهند. قرمز و سبز نیز به‌کاربرده می‌شوند اما دامنه کاربرد آن‌ها محدودتر است.

فرش قم

فرش‌های قم یکی از انواع فرش های ایرانی هستند که به طور عمده در کارگاه‌های شهر قم بافته می‌شوند. چون تولید این نوع فرش سابقه کمتری در بافت فرش دارد، قم، طرح سنتی مخصوص به خود را ندارد. بافندگان قم ترجیح می‌دهند اکثر طرح‌های مطلوبِ دیگر گروه‌های بافنده یا گاهی طرح‌های گروه‌های بافنده قفقازی را به کار ببرند و این طرح‌ها را به سلیقه خود، تغییر دهند.

ممکن است فرش‌های قم با طرح‌های کاشان یا اصفهان، اشتباه گرفته شوند ولی برای مثال با فرش‌های تبریز، اشتباه گرفته نمی‌شوند بدین خاطر که فرش‌های قم، کاشان و اصفهان با گره فارسی نامتقارن و فرش‌های تبریز با گره متقارن ترکی، بافته می‌شوند. فرش‌های سرتاسر ابریشم، قسمتی ابریشم/ قسمتی پشم و کرکی (پشم لطیف که از شکم گوسفند گرفته می‌شود) در ایران و خارج از ایران، معروف هستند. پایه تار و پود فرش‌های قمی ممکن است، پنبه یا ابریشم باشد.

فرش لاور (راور)

نام لاور برای معرفی دو نوع فرش به‌کاربرده می‌شود که از انواع فرش های ایرانی هستند. نوع اول، فرش‌هایی هستند که در شهر راور یا لاور واقع در شمال شرقی کرمان، بافته می‌شوند و عمدتاً فرش‌ها را به سبک کرمانی می‌بافند. یک طرح خاص لاور، هزار گل، نام دارد. همان‌طور که از نام آن مشخص است، گل‌ها، کل فرش را می‌پوشانند. نام لاور یا خود کلمه لاور نیز برای توصیف فرش‌های بسیار باکیفیتِ اطراف کرمان، به کار می‌رود صرف‌نظر از اینکه واقعاً در شهر لاور، بافته‌شده باشند یا خیر.

فرش سراب

سراب در استان آذربایجان در شمال غربی ایران، قرارگرفته است و یکی از انواع فرش ایرانی، فرش سراب است. سراب به خاطر فرش¬کناره¬هایی به ابعاد 10 تا 20 متر بلندی و 3 متر عرض و همچنین فرش‌هایی با ابعاد پادری، معروف است. بافندگان سراب، فرش‌های کوچکی به ابعاد یک زر و نیم (3 در 5 فوت) و دو زر (حدود 4.5 در 7) می‌بافند. الگوی فرش‌های سراب تقریباً همیشه هندسی است.

طرح اصلی شامل مدالی بلند و گوشه‌ها می¬شود. گوشه‌ها شبیه مدال می‌باشند. مدال‌ها اکثر اوقات، شش ستون دارند، این بدان معناست که دو یا سه شش‌گوشه به یکدیگر متصل می‌شوند. حاشیه مدال، زیگزاگ است. زمینه معمولاً رنگ موی شتر است که رنگ نمی‌شود، اما گاهی ممکن است آبی یا قرمز باشد. طرح‌ها و نقش‌های اصلی با رنگ‌های قرمز، قهوه‌ای، آبی یا زرد نخودی بافته می‌شوند. زمینه معمولاً خیلی شلوغ نمی‌شود.

فرش تبریز

فرش‌های تبریز از انواع فرش های ایرانی هستند که در کارگاه‌های شهر تبریز و اطراف آن بافته می‌شوند. تبریز، پایتخت استان آذربایجان شرقی در شمال غربی ایران است. تبریز یکی از مهم‌ترین بافندگان فرش در ایران است. اگرچه انواعی از طرح‌های خطوط منحنی در تبریز بافته می‌شوند اما می‌توان طرح‌های هندسی را نیز یافت. فرش‌های تبریز عمدتاً از گره متقارن ترکی استفاده می‌کنند.

طرح‌های تبریز گسترده‌ترین طرح‌ها در ایران را دارند. بافندگان تبریز از طرح‌های فارسی و جهانی و نقوش بسیاری در بافتن استفاده می‌کنند.

آن‌ها به‌جای اینکه مستقیماً این طرح‌ها را کپی کنند تفاسیر خود را به کار می‌برند (همانند تعبیر آن‌ها از طرح مدال و گوشه در نقوش بیجار)، برخی از طرح‌ها و نقش‌های اصلی که بافندگان تبریزی از آن‌ها استفاده می‌کنند شامل شاه‌عباسی، مدال و گوشه، طرح اسلامی مدال و گوشه، شاه‌عباسی، قرآن با مدال و گوشه، شیخ صفی مدال و گوشه (یک مدال توسط 16 آویز برگ مانند با دو لامپ، احاطه می‌شود) هستند باغ مطبق، گلدان، شکار، تصویری، فرش دعا با لامپ و ستون، حیوان، منظره، درخت، سرتاسر بوته، سرتاسر گل فرنگی و سرتاسر هراتی، بوته، گل فرنگی و نقوش هراتی را می‌توان در طرح مدال نیز دید.

فرش ورامین

شهر ورامین، جمعیت زیادی دارد و در اطراف شهر تهران قرار گرفته است و برخی از انواع فرش های ایرانی در این شهر بافته می‌شود. علاوه بر جمعیت شهر، حومه آن، مکان زندگی و اجتماع اقوام بسیاری مانند کردها، لرها، عرب‌ها، قشقایی‌ها و ترکمن‌هاست؛ بنابراین فرش‌های ورامین در سه مکان کارگاه، روستا و عشایری بافته می‌شوند. فرش‌های عشایر، بافت انبوه و مسطح دارند.

بافت مسطح شامل گلیم، خورجین و کیسه نمک است. آن‌ها در طرح‌های عمدتاً هندسی خود از نقوش بسیاری مانند گل ترکمن، خرچنگ قفقازی و بوته فارسی (همه به رنگ روشن) استفاده می‌کنند. هرچند، طرح امضای برند ورامین، همان نقش مینا خانی است که در آن زمین با گل‌های آفتاب‌گردان متصل‌به‌هم با خطوطی به شکل الماس یا دایره در سرتاسر طرح، پوشیده می‌شود.

رنگ زمینه در این طرح، معمولاً آبی است و نقوش معمولاً به رنگ سفید، زرد، نارنجی، قرمز روشن و آبی بافته می‌شوند. یک طرح سرتاسر نقش دیگر از ورامین، ترکیبی از نقوش هراتی مشابه با طرح شاه‌عباسی است. این نقوش به رنگ قرمز، سبز و آبی بافته می‌شوند رنگ سفید در تضاد با زمینه آبی- سیاه است. بافندگان روستا و کارگاه، عمدتاً از گره نامتقارن فارسی و عشایر بسته به قومیت خود از گره متقارن یا نامتقارن ترکی، استفاده می‌کنند.

منبع : ویکی پدیا